Nowości prawne | 23 marca 2020

Czy prawo dogoni postęp?

Normy prawne towarzyszą nam niemalże od początku istnienia ludzkości. Prawo stanowi bowiem niezbędne spoiwo społeczeństwa. Bez swoistej umowy społecznej stanowiącej oddanie cząstki swojej wolności w zamian za ochronę nie byłoby możliwe, aby dojść do miejsca, w którym jesteśmy obecnie. Babiloński kodeks Hammurabiego regulował pojawiające się w tamtejszym społeczeństwie problemy z zakresu prawa karnego, takie jak zabójstwa, rabunki czy pobicia. Przepisy prawa były pierwszym kryterium obiektywnym, które oceniało zachowania ludzkie, a następnie umożliwiało ukaranie sprawcy z powołaniem się na obiektywny miernik. Przepisy były powszechne i znane wszystkim obywatelom, wobec tego porządkowały one i utrzymywały ład społeczny, a założeniem było, aby każdemu żyło się lepiej.

Jeśli jesteś zainteresowany pomocą prawną i bezpłatną wyceną skontaktuj się z nami. Radca prawny Kraków.

Czasy szybkiego rozwoju

Obecnie niestety sytuacja nie jest tak prosta jak w społeczeństwach starożytnych Babilończyków, Żydów czy chociażby Rzymian. Dzisiaj codzienne życie jest dużo bardziej skomplikowane, a prawo nie ogranicza się wyłącznie do kwestii: nie wolno zabijać, kraść lub cudzołożyć. Pojawienie się nowych technologii skomplikowało nasze życie w tempie, którego nikt by się nie spodziewał. W ciągu ostatnich niecałych 200 lat zdążyliśmy przejść od społeczeństwa rolniczego w przemysłowe, po czym z przemysłowego w postindustrialne. Niektórzy z nas obserwowali wprowadzenie pierwszych komputerów do sprzedaży, a obecnie stoimy u progu powstania sztucznej inteligencji.

W związku z tą samoistnie rozpędzającą się machiną postępu, prawo nigdy w dziejach ludzkości nie miało tak ciężkiego zadania, by za nim nadążyć. Potrzeby zmian prawnych wynikały kiedyś częściej ze zmian ideologicznych niż technologicznych. Normy prawne nie tylko musiały ulegać aktualizacji, ale wciąż musiały powstawać nowe, regulujące aspekty wcześniej nieznane. Prawodawcy mieli więcej czasu, by opracowywać, wdrażać, testować i korygować nowe prawo. Dzisiaj stworzenie regulacji prawnych na miarę czasów jest zadaniem co najmniej karkołomnym, a przepisy prawa są wciąż o krok, a czasem nawet o milę za postępem, który ciężko dogonić.

W ciągu ostatniej dekady nastąpił nagły rozwój komputeryzacji, robotyki i Internetu. Obecne problemy prawne sprowadzają się do kwestii przykładowo tego, czy politycy mogą wykorzystywać nasze dane osobowe, aby na podstawie specjalnie opracowanego algorytmu ustalić nasz profil osobowościowy, a następnie skierować do nas kampanię wyborczą w mediach społecznościowych. Prawnicy starają się udzielić odpowiedzi, czy tak wygrane wybory są ważne i etyczne? Inną z kwestii może być to, czy utwór muzyczny skomponowany przez program komputerowy podlega ochronie prawno-autorskiej lub czy samochód autonomiczny może złamać prawo drogowe.

Czy rozwój prawa nadąży za rozwojem technologii?

Trzeba przyznać, że nie jest możliwe, aby wraz z rozwojem nowej technologii równocześnie powstawały normy prawne regulujące pojawiające się na bieżąco zmiany technologiczne. Zawsze na początku jest ten okres przejściowy, w którym albo nie ma jeszcze żadnych unormowań danej kwestii, albo nie posiadają one jeszcze utrwalonej praktyki co do ich stosowania.

Transport

Dobrym przykładem jest obecnie kwestia hulajnóg elektrycznych, które szturmem zdobyły polski rynek (tradycyjnie ten szturm był nieco opóźniony względem krajów zachodnich). Pojazdy te poruszały się przez jakiś czas po naszych drogach bez określenia w prawie, czym w ogóle są. Czy powinny być traktowane jak skuter, czy może jak rower? W projekcie zmian prawa czytamy obecnie o ograniczeniu prędkości takich hulajnóg do 25 km/h oraz o możliwości poruszania się nimi po ścieżkach rowerowych, chodnikach oraz jezdni, na której obowiązująca prędkość jest niższa niż 30 km/h.

E-sport

Kolejnym aspektem technologicznym ostatnich lat jest rozwój e-sportu. Pomimo iż pojawił się on już w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, to musiał poczekać około ćwierć wieku, by być uznany przez polskie prawo za gałąź sportu a na dokładniejsze regulacje – przyjdzie dopiero czas.

Portale społecznościowe

Rozporządzenie RODO, o którym było głośno w roku 2018, reguluje szczegółowy zakres przetwarzania danych osobowych i zwraca uwagę na problemy postępowania z naszymi danymi z portali społecznościowych – choć istnieją one już od co najmniej kilkunastu lat i posiadają o nas tysiące, a nawet miliony szczegółowych informacji: gdzie mieszkamy, co lubimy a czego nie, jaka jest nasza ulubiona drużyna piłkarska i czy chcielibyśmy posiadać psa.

Twórczość artystyczna

Wspominaliśmy powyżej o komponowaniu muzyki przez program komputerowy. Fakt ten nie jest wytworem twórczości Sci-Fi. Pewien wykładowca muzykologii na Uniwersytecie Kalifornii w Santa Cruz David Cope stworzył program komputerowy, który otrzymał nazwę EMI (Experiments in Musical Intelligence) i potrafi skomponować muzykę naśladującą znanych kompozytorów muzyki klasycznej, np. Beethovena, Chopina czy Strawińskiego. Kompozycje są autorskim wytworem programu komputerowego i są opracowywane bez udziału elementu twórczego człowieka. Poniżej przedstawiamy nagranie z oficjalnego profilu Davida Cope’a z serwisu YouTube. Niech każdy przekona się, czy potrafiłby odróżnić, czy utwór został stworzony przez program komputerowy, czy kompozytora z krwi i kości:

Prawo autorskie chroni twórcę. Czy program komputerowy może być uznany za twórcę? Wątpliwe. Jak zatem uregulować tę kwestię? A może twórcą jest programista, który stworzył program? Powyższe pytania na razie pozostają bez odpowiedzi.

Pojazdy autonomiczne

Kolejnym, ważnym aspektem naszego życia, który przechodzi nieustanną rewolucję, jest transport. Najnowsze osiągnięcie techniki w tej części życia to pojazdy autonomiczne. W polskiej ustawie o ruchu drogowym dział dotyczący pojazdów autonomicznych pojawił się 22 lutego 2018 r. Wg definicji takiego pojazdu, musi on posiadać przyrządy pozwalające kierowcy w każdej chwili przejąć kontrolę. Co z pojazdami w pełni autonomicznymi, które testowało np. Google? Takie pojazdy nie mogą się jeszcze poruszać legalnie po naszych drogach.

Czy jest możliwość, by prawo nie było zawsze krok za postępem?

Mówiąc najprościej – to niemożliwe. Proces tworzenia prawa na poziomie aktów normatywnych zawsze trwa: kolejne czytania projektów, głosowania, poprawki, vacatio legis… Ponadto prawo ocenia i reguluje pojawiające się problemy, a więc najpierw muszą się one pojawić, aby kolejno zostać uregulowane prawnie. Tworzenie norm prawnych dla każdej technologii, która jest dopiero w trakcie opracowywania, pochłaniałoby ogromne ilości środków oraz było nieekonomiczne i zapewne nieskuetczne, gdyż wiele pomysłów ostatecznie ląduje w koszu z powodu napotkania po drodze jakiejś przeszkody nie do ominięcia.

Dobrym rozwiązaniem jest, by w momencie tworzenia prawa starać się rozłożyć parasol prawny również na przyszłe rozwiązania, między innymi stosując szersze sformułowania i definicje. Jest to jednak rozwiązanie trudne oraz ryzykowne – a w niektórych przypadkach może być wręcz niebezpieczne.

Podsumowanie

Prawo nigdy nie dogoni postępu, gdyż jest to fizycznie niemożliwe, jednak jego nieustanna gonitwa za dostosowaniem się do nowych technologii stanowi pewnego rodzaju status quo, gdyż jako stała cecha prawa istnieje od zawsze. Czy dojdzie w końcu do stworzenia prawa idealnego, regulującego absolutnie wszystko i ewentualne zagadnienia przyszłe? Koncept prawa ostatecznego, absolutnego z dwupodziałem władzy na wykonawczą i sądowniczą jest jednak niemożliwą do realizacji utopią. W końcu jedyne, co nigdy się nie zmienia, to fakt, że wszystko się zmienia.

Jeśli jesteś zainteresowany pomocą prawną i bezpłatną wyceną skontaktuj się z nami. Kancelaria prawna Kraków